Πιραντέλο, Λουίτζι

(Pirandello, Ακράγας 1867 – Ρώμη 1936). Ιταλός θεατρικός συγγραφέας και μυθιστοριογράφος. Αντίθετα προς τη θέληση του πατέρα του, διάλεξε τις κλασικές σπουδές και παρακολούθησε πανεπιστημιακά μαθήματα φιλολογίας πρώτα στο Παρίσι και ύστερα στη Βόνη, όπου το 1891 έγινε διδάκτορας της ρομανικής φιλολογίας. Η παραμονή του στη γερμανική πανεπιστημιούπολη τον έφερε σε άμεση επαφή με τον γερμανικό ρομαντισμό και ιδεαλισμό (μετάφρασε τις Ρωμαϊκές Ελεγείες του Γκέτε) και συγχρόνως άνοιξε στο νεαρό Σικελό έναν ηθικό κόσμο εντελώς διαφορετικό από αυτόν που γνώριζε μέχρι τότε. Το 1889 είχε ήδη δημοσιεύσει μια πρώτη συλλογή στίχων, που είχε συνθέσει μεταξύ 1883 και 1888, με τον τίτλο Mal giocondo, που την ακολούθησε, το 1891, μια άλλη συλλογή, τοPasqua di Gea. Το 1894 εγκαταστάθηκε οριστικά στη Ρώμη, όπου ήδη την προηγούμενη χρονιά είχε δημιουργήσει πολλές φιλίες στους λογοτεχνικούς και καλλιτεχνικούς κύκλους και συγχρόνως, είχε αρχίσει να συνεργάζεται σε πολλά περιοδικά, στα οποία δημοσίευε ποιήματα και πεζά. Ιδιαίτερα σημαντική στάθηκε η συνάντηση του με τον Καπουάνα, ο οποίος τον συμβούλεψε να στραφεί στην αφήγηση με διηγήματα, όπως Αγάπες δίχως αγάπη (1894) και μυθιστορήματα σε μικροαστικό περιβάλλον, στα οποία υπερισχύουν ακόμα οι κανόνες του νατουραλισμού (Η αποκλεισμένη (1901) και Η σειρά (1902)). Tην ίδια εποχή ετοίμασε μερικά θεατρικά έργα, που όμως δεν ανέβηκαν στη σκηνή: Η μέγγενη και Αν όχι έτσι. Από το 1897 έως το 1924 δίδαξε ιταλικά στο Ανώτερο Διδασκαλικό Ινστιτούτο. Το 1903, εξαιτίας των οικονομικών δυσχερειών του πατέρα του και της αρρώστιας της γυναίκας του, αναγκάστηκε να εντείνει την εργασία του και να αναλάβει πολλές υποχρεώσεις, μεταξύ των οποίων να συγγράψει για τη Νέα Ανθολογία ένα μυθιστόρημα, Ο μακαρίτης Ματία Πασκάλ (1904), που σημείωσε την εμφάνιση του πρώτου πιραντελικού ήρωα που δημιουργήθηκε έξω από κάθε βεριστική δικαίωση. Η επιτυχία που γνώρισε το μυθιστόρημα άνοιξε στοσυγγραφέα του την πόρτα του εκδότη Τρέβες. Το 1908 εξέδωσε δύο τόμους με δοκίμια Τέχνη και επιστήμη και Το χιούμορ, στα οποία, παίρνοντας θέση αντίθετη με την αισθητική του Μπενεντέτο Κρότσε, της διαίσθησης-έκφρασης και επανεκτιμώντας την κρίσιμη στιγμή κατά την καλλιτεχνική δημιουργία, ο Π. εκθέτει την ποιητική του και εξηγεί τη δική του θεωρία για την τέχνη. Το 1909 δημοσίευσε το μεγάλο μυθιστόρημα Οι γέροι και οι νέοι, με φόντο τη Σικελία μετά την Aναγέννηση και τη χρεωκοπία των εθνικών ιδεωδών. Μεταξύ 1910 και 1915 με το έργο του Ο σύζυγός της (1911), στο οποίο αργότερα δόθηκε ο τίτλος Τζουστίνο Ροντσέλα το γένος Μπότζολο, και με διάφορους τόμους διηγημάτων, αλλά κυρίως με το Γυρίζουμε...(1915), στο οποίο αργότερα δόθηκε ο τίτλος Τετράδια του Σεραφίνο Γκούμπιο, οπερατέρ και με τη συλλογή από νουβέλες που δημοσίευσε με τον τίτλο Η παγίδα (1915), ωρίμασε στο έργο του Π. η εκπληκτική εκείνη διάλυση του «ήρωα», που θα αποκορυφωθεί στο μυθιστόρημα Ένας, κανένας και εκατό χιλιάδες, που δημοσιεύτηκε το 1924 αλλά που ήδη τότε ήταν σε προχωρημένο στάδιο επεξεργασίας. Συγχρόνως, άρχισε για τον η μεγάλη θεατρική περιπέτεια, που μέσα σε λίγα χρόνια του χάρισε διεθνή φήμη. H προσέγγιση του αφηγητή στο θέατρο ωρίμασε στα κρίσιμα χρόνια του πόλεμου, τα ίδια εκείνα χρόνια στα οποία ο Π. έζησε δυο προσωπικά γεγονότα που θα είχαν αποφασιστική επίδραση στην ψυχή και στη ζωή του: τον θάνατο της μητέρας του και την επιδείνωση της διανοητικής αρρώστιας της γυναίκας του. Όλα σχεδόν τα θεατρικά έργα που έγραψε εκείνη την πρώτη και βασανιστική περίοδο (1915-1920) ο Π. τα πήρε από προηγούμενες νουβέλες του. Στη μεταφορά τους όμως από το βιβλίο στο θέατρο πραγματοποιήθηκε ένα αληθινό ποιοτικό άλμα. Το πονεμένο πιραντελικό όραμα του κόσμου, το παιγνίδι ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα, το δράμα μεταξύ ύπαρξης και φαινομενικότητας, η τραγωδία της τρέλας βρήκαν στο θέατρο τον αληθινό τους χώρο και εμφανίστηκαν για πρώτη φορά σε όλη τους τη διαύγεια και σε όλη τους την αλήθεια. Αυτό δεν είχε συμβεί στις προηγούμενες θεατρικές δημιουργίες του Π. (το 1910 στα μονόπρακτα Lumie di Siciliaσε σικελική διάλεκτο καιLa morsa· το 1913 στο άλλο μονόπρακτο Il dovere del medico) και ούτε στο πρώτο τρίπρακτο έργο του Αν όχι έτσι. Σημαντικότερα, από την άποψη αυτή, ήταν τα τρία θεατρικά έργα σε διάλεκτο που ο Π. έγραψε το 1916, Pensaci, Giacomino!, II berretto asonagliκαι Liolà, και κυρίως το μονόπρακτο Αll’ uscita, που δεν προοριζόταν για το θέατρο. Η αυθεντική δραματική προβολήαποκαλύπτεται πλήρως το 1917, με το Έτσι είναι αν έτσι νομίζετε και με το Η ηδονή της τιμιότητας. Ακολούθησαν, το ένα ύστερα από το άλλο, με ταχύτατο ρυθμό, τα έργα: Μα non è una cosa seria(1918), Ilgiuoco delleparti, L’uomo, la bestia e la virtù (1919), Tuttoper bene (1920), και τέλος Come prima, meglio diprima (1920), που αποτέλεσε τη μεγαλύτερη επιτυχία του στη σκηνή. Το 1921, με το Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα, και το 1922 με τονΕρρίκο Δ΄άρχισε η μεγάλη πιραντελική περίοδος, που συνεχίστηκε με το Να ντύσουμε τους γυμνούς (1922), Ο άνθρωπος με το λουλούδι στο στόμα (1923), Η ζωή που σου έδωσα (1923) και έκλεισε με το Ο καθένας με τον τρόπο του (1924). Στα χρόνια αυτά, ο συγγραφέας έγινε διάσημος και στο εξωτερικό. Οι συνεχιζόμενες, μήνες ολόκληρους χωρίς διακοπή, παραστάσεις στο Παρίσι, στο Λονδίνο, στη Νέα Υόρκη του έργου τουΈξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα, που σε λίγο ανέβηκε σε όλες τις μεγάλες πόλεις, έκαναν τον Π. τον πιο εκπληκτικό, πολυσυζητημένο και επιτυχημένο συγγραφέα της Ευρώπης. Τώρα πια το θέατρο τον απορροφά σχεδόν ολοκληρωτικά και αρχίζει να σκηνοθετεί κι ο ίδιος τα έργα του. Όταν διαπίστωσε πως το ιταλικό θέατρο δεν ήταν σε θέση να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις ενός καινούργιου και βιώσιμου ρεπερτορίου, ο Π. ανέλαβε τη διεύθυνση ενός θεάτρου τέχνης που έπαιξε μόνο μια σεζόν (άνοιξη του 1925) στο Οντεσκάλκι της Ρώμης, αλλά που είχε σημαντική επίδραση στην ανανέωση της θεατρικής σκηνής στην Ιταλία. Εκείνη την εποχή γνώρισε και τη Μάρτα Άμπα, την ερμηνεύτρια για την οποία ο συγγραφέας έγραψε, μεταξύ άλλων, τα έργαDiana e la Tuda (1926), L’amica delle mogli (1927), Come tu mi vuoi (1930), Trovarsi (1932). Οι δυσκολίες που συνάντησε στην προσπάθεια του να διατηρήσει δικό του θίασο, οι διαφωνίες του, όλο και μεγαλύτερες, με το φασιστικό καθεστώς, το οποίο, αρχικά, ο Π. είχε ωστόσο δεχτεί, ώθησαν το συγγραφέα να εγκαταλείψει την πατρίδα του και να πάει στο εξωτερικό, όπου τα έργα του εξακολουθούσαν να σημειώνουν όλο και μεγαλύτερη επιτυχία. Τέσσερα χρόνια περίπου έζησε στο Βερολίνο και στο Παρίσι, παρακολουθώντας το ανέβασμα των καινούργιων του έργων, που συχνά παίζονταν πρώτα στο εξωτερικό και ύστερα στην Ιταλία. Στην περίοδο αυτήν ανήκουν οι πρώτοι δύο «μύθοι»: Η καινούργια αποικία (1928) και Λάζαρος (1929), και το Απόψε αυτοσχεδιάζουμε (1930), ιδεώδης κατάληξη της τριλογίας του «θεάτρου εν θεάτρω» (που είχε αρχίσει με το Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα και συνεχίστηκε με το Ο καθένας με τον τρόπο του). Το 1929 τον κάλεσαν να γίνει μέλος της Ιταλικής Ακαδημίας και το Νοέμβριο του 1934 τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ της λογοτεχνίας. Το 1935 ανέβηκε το τελευταίο του έργο Δεν ξέρουμε πώς. Άφησε ατελείωτο τον τρίτο και τελευταίο από τους «μύθους», το Οι γίγαντες του βουνού. Η εμφάνιση του Π. αποτελεί το πιο σημαντικό γεγονός της ιστορίας του ιταλικού θεάτρου του εικοστού αιώνα και ένα από τα σπουδαιότερα του σύγχρονου ευρωπαϊκού θεάτρου. Πράγματι ο Π. εξαφάνισε οριστικά από το θέατρο τη νατουραλιστική ψευτιά, τράνταξε από τα θεμέλιά της την αντίληψη πως το θέατρο πρέπει να καθρεφτίζει την πραγματικότητα και ξανάδωσε στο θέατρο το πραγματικό του νόημα: όχι πια μαγικό κουτί από το οποίο αναπηδούσαν τα απατηλά οράματα, αλλά ένας χώρος όπου η ίδια η πραγματικότητα τοποθετείται αντιμέτωπη με ένα κοινό που συμμετέχει. Στην «καινούργια» αυτή σκηνή, απελευθερωμένη από κάθε απατηλή επίφαση, ο Π. διεξάγει τη δίκη εναντίον της σύγχρονης κοινωνίας, εναντίον της κάθε υποκρισίας και της κάθε ψευτιάς της, της βίας και του παραλογισμού της. Στην κρίση της κοινωνίας, αντίθετα με τον Ίψεν ή τον Σο και κατ’ ανάλογο τρόπο με τον Στρίντμπεργκ, ο Π. βλέπει το είδωλο της ίδιας της υπόστασης του ανθρώπου και της αιώνιας αβεβαιότητας του. Το θέατρο του Π., όπως και όλο το αφηγηματικό του έργο –ένα από τα σημαντικότερα σε έκταση και ενότητα στην ιστορία της σύγχρονης λογοτεχνίας– στρέφεται με επιμονή γύρω απ’ αυτά τα προβλήματα. Τα 7 μυθιστορήματά του, τα 43 θεατρικά του έργα, οι 232 νουβέλες του είναι σαν ένα και μόνο δράμα σε χίλιες πράξεις, το δράμα της τραγικής ανακάλυψης μιας πνευματικής αλήθειας, που έρχεται απροσδόκητα να γκρεμίσει από τα θεμέλια τη δομή που είχαμε κατασκευάσει και που μέσα της πιστεύαμε πως θα μπορούσαμε να ζήσουμε ήσυχοι. Στις «παραβολές» του, ο Π. δεν προσβάλλει αυτές τις «αλήθειες» σαν μια θεωρία που θέλει να αποδείξει. Ο σχετικισμός του δεν αποτελεί έκφραση ενός φιλοσοφικού συστήματος, στο oποίο άλλωστε ο ίδιος δεν προσχώρησε ποτέ. Αυτό που ενδιαφέρει ζωτικά τον Π. είναι να παρουσιάζει την κενότητα πολλών ανθρώπινων θεσμών και καταστάσεων με την επίφαση του αιώνιου, να δείξει σε τι παραλογισμούς είναι πολλές φορές θεμελιωμένες οι σχέσεις μας και σε πόσο επισφαλείς πεποιθήσεις στηρίζεται η κοινωνία μας για να λειτουργήσει. Ο Π. αρνείται τις φόρμουλες, τις βολικές, εύκολες, προκατασκευασμένες αλήθειες και καλεί τον καθένα να φτιάξει τη δική του αλήθεια, μέρα με την ημέρα, ώρα με την ώρα. Μόνον έτσι, αποφεύγοντας τον περιορισμό της σε ψυχρά σχήματα, δεν θα σκοτώσουμε τη ζωή, η οποία, παρ’ όλα αυτά, είναι για τον Π. το μυστηριώδες και απαραβίαστο αγαθό του ατόμου, ακόμα και όταν κυλάει στις φλέβες των ταπεινωμένων και πονεμένων εκείνων ανθρώπων, που ο συγγραφέας προτιμούσε να περιγράψει και που αναπαρέστησε πάντα με λόγια ατέλειωτου οίκτου. Το έργο του Λουίτζι Πιραντέλο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του σύγχρονου ευρωπαϊκού θεάτρου. Μια εικόνα από το έργο του Λουίτζι Πιραντέλο «Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα», από παράσταση ιταλικού δραματικού θιάσου, το οποίο είχε προκαλέσει συζητήσεις όταν πρωτοπαίχτηκε στη Ρώμη το 1921.